§ 196

Знаки препинания и при однородных членах с обобщающими словами

1. Если обобщающее слово стоит перед однородными членами, то перед ними (после обобщающего слова) ставится двоеточие.

Адылилду тагачал кэтэ оллол: гуткэр, сеӈар, сурил, нирул. В сети попало много рыб: щук, налимов, сигов, хариузов.

2. Если обобщающее слово стоит после однородных членов предложения, то после перечисляющихся однородных членов предложения ставится тире.

Би синду бираӈилвавун, урэӈилвэвун, амудиӈилвавун — упкатва ичэвкэгдеӈэв. Я тебе наши реки, наши горы, наши озёра — всё покажу.

3. Если обобщающее слово стоит перед однородными членами, а после однородных членов есть другие члены предложения, то после обобщающего слова ставится двоеточие, а после однородных членов ставится тире.

Боло хуӈтутыкир мол: сектал, чалбар ирэктэл — авданналвар, мучуктэлвэр бурирэ. Осенью различные деревья: ивы, берёзы, лиственницы — роняют свои листья, хвою.

Упражнение 142

Спишите и подчеркните однородные члены. Укажите, какими членами предложения они являются.

Александр Сергеевич Пушкин — хэгдытку лучады поэт. Митӈиду странадут упкат: куӈакар-да, сагдыл-да — нуӈан аямамалва дукуналван: стихилван, поэмалван, улгурилвэн, нимӈакарван — садерэ, аявдерэ. Арина Родионовна нуӈандун улгучэндеӈкин нимӈакарвэ тэгэмэрдули Салтандули, Марьяли-тэгэмэрдули, хавамнили Балдали, мудурэнӈинэлин попва. тадук харгитканмэ. Дельвигнун; Кюхельбекернун, Пущиннун Пушкин биниви упкатван гиркилэчэн. Дюрдяр анӈаничива поэтва Петербургадук югтулэ: Екатеринославдула, Кишинёвдула, тадук Одессала — уӈдеӈкитын.

Пушкин югту омактава инмэ, омакталва илэлвэ ичэчэн.

Пушкин повестьтуви, «Капитан хунадин» гэрбичивчэду, революционнаилва крестьянисалва, нуӈарӈиватын вождьватын Емельянмэ Пугачёвва аявденэ улгучэнчэн. Пушкинди дукувчал давлавур, нимӈакар, нянян нуӈандун улгучэннэлин, эмэнмучэл эрдэлэ.

Пушкин аятку-да поэт, аятку-да гражданин мэнӈидуви Родинадуви бичэн. Россия дюлэгул бэеӈилин Пушкинмэ хэгдыткут поэтыт таӈдячатын, нуӈанман сот аявдячатын.

Упражнение 143

Прочтите, укажите значение частиц, стоящих при однородных членах.

1. Бэеткэн багдама хукитэчивэ, коӈномо сэгдэннэчивэ хэгдывэ гуткэнмэ дяпкала танэн. 2. Умнэкэн Гаг, Рак, Гуткэн-дэ тэвучивэ ирувунма элэтвэр ируссачатын. 3. Сулакикан мола дагамаран, туракива ичэтчэнэ, аят турэчиллэн: «Туракикан, гудейкэкун! Никимнаканни, эсакарри аямамал!» 4. Горое-гу, дагая-гу гиркудячан? 5. Эсикэкэн эду ая-да, сэвдепчу-дэ! 6. Илмактал-да, сагдыл-да, бэел-дэ, асал-да тар трибунадук Советтыду дуннэду кутучили бинили гундечэтын. 7. Настя гунэн: «Би гэлэдем (эетчэм) давлалан бидэви, дэгиктэмни-дэ бидэви. Туги бивки-гу, эвки-гу?» Упкат инектэллэ. Каманин гунэн: «Таргачин бэркэ асаткан давлалан-да, дэгиктэмни-дэ бидеӈэ».

Упражнение 144

Укажите однородные члены предложения. Объясните расстановку знаков препинания.

1. Болони аямама, эдынэ ачин, дылачагдэ бичэн. 2. Онёлон аятку колхозник-бэюмимни портретван онёдёчон. Онёлон, энэ сомнасина, тэгэтчэчэн, дэрэн ичэдэвэн, тэтыгэвэн, ӈалэлвэн ичэтмэденэ. 3. Аси тэсивчэвэ самоварвэ, чоӈтоколво, сахарва, колобово, маслово эмэврэн. Мотон укумнитэйвэ укумнируквэ эмэвчэн. 4. Бу, чайтыксал, гела комнатала сурурэв, тадук хавалиллав. 5. Эрумэмэ тыргани бичэн, эдындечэн, удундячан. Няӈняду коӈномол туксул бичэтын. Хивипчу, авунипчу тыргани бичэн. Станция дагадун ады-вал хулал, чалбар балдыдячатын. Этэечимни станцияла эмэрэн, этэлурэн. Эркэнду, капумча гота (куре) дагадун, дян анӈаничи бэеткэн, авуна ачин, коӈномо сулэн илитчачан. 6. Умнэ би бира дяпкадун гулувун дагадун бэеткэрнун, асаткарнун тэгэтчэчэв. Гулувун дагадун ге, или, дыги классил алагувумнилтын бичэтын. Би нуӈардутын игдыт аямамава книгава «Полк хутэн» В. Катаев дукунаван таӈдячав. Би таӈдячав: «Капитан Енакиев асичи, хутэчи, эничи бичэн. Илан анӈанил амаски нуӈан кэргэнэ ачин оча. Тар Барановичи гэрбичиду городту бичэн. Тревога очалан, дюдукин нуӈанман батареяла эрирэ. Тар тырганидук хутэви-дэ, асиви-да, энинми-дэ эчэн ичэрэ. Эситкэн окин-да этэн ичэрэ. Нуӈартын упкачитын илани Минскайла ӈэнэдериду хоктоду вавчал бичэтын».

Упражнение 145

Спишите, расставляя недостающие знаки препинания.

1. Бираӈдувун гуткэн колемтэ сури хуӈтутыкир оллол биси. 2. Дюдукви юксэ, би кэтэвэ гачав колобое турукэе уллэе хутаканми пуртави нуливурва. 3. Акинми экинми нэкунми бу упкат эниндувэр бэлэдевкил бичэвун. 4. Элэкэсиптыду тырганиду, дюлави эмэчэлэв, упкат гиркилви Миша Сёма Ника миндулэ эмэчэтын. 5. Энинми столду дептылэлвэ колобово оллово диктэлвэ имурэнмэ укумнивэ нэчэн. 6. Этыркэн гугдамама хэгды дыличи ӈонимил ӈалэлин бичэн. 7. Нуӈан ведролва кадкалва саӈанэми савка бичэн. Асалду коромыслолво оӈкин коӈилва куӈакарду модук эвикэрэтын оӈкин. 8. Долбо эдын чопколво хукэлкилвэ оӈкучакилва эдынмулчэн. 9. ӈинакин, дылви дюлэгулви халгарви сигдылэлитын нэксэ, дуннэду хуклэдечэн иргитви омиттан. 10. Муннукар садылду яблонял сливал вишнял имэкирвэ гаракарвэтын девдэвэр аявуӈкитын. Этыркэн нуӈарватын лаӈилди капкарди авадытыкирди мудурэсэлди хуркалди дяваӈкин.

§ 197. Слова, грамматически не связанные с предложением →
Авторы

Елена Лебедева

Ольга Константинова

Поделиться